کارگاه آموزشی «تکنولوژی نوین در کشاورزی زنان­ روستایی و امنیت­غذایی»

  خانم  دکتر « پرتو  تهرانی» استاد  دانشکده کشاورزی دانشگاه هومبولد  آلمان

زمان دوشنبه 18/آذر/1392

موضوع اصلی این سخنرانی توجه به این نکته است که "اگر برنامه ریزی توسعه بدون توجه به مساله جنسیت با شد، خود به خود منجر به تبعیض های جنسیتی می شود." با این وجود  فرض بسیاری از برنامه ریزان توسعه در کشورهای در حال توسعه این است که پروژه ها و برنامه ها هیچ گروه خاصی را  در  اولویت  قرار نمی دهد و یا اینکه هیچ سوگیری خاصی به نفع مردان ندارد اما در عمل گاهی آثار مثبت برنامه ها کمتر به گروههای محروم از جمله زنان می رسد.

میزان مشارکت زنان روستایی در کشاورز در مناطق و کشورهای مختلف متفاوت است. در ایران به طور متوسط 40 درصد است اما در برخی مناطق مانند برنجکاری های شمال ممکن است تا 70 درصد هم برسد. در افریقا 80 درصد کارهای کشاورزی به عهده خانم هاست. این رقم در آسیا به 60 درصد و در امریکای لاتین به 40 درصد می رسد. سبک کشاورزی و نوع کشت روی نقش زنان در کشاورزی تاثیر می گذارد. سوال این است که آیا 40 درصد مروجان در مناطق روستایی نیز زن هستند؟

برای برنامه ریزی صحیح در زمینه رشد و پیشرفت متوازن،  نیازمند تحلیل جنسیتی (Gender Analysis) هستیم. در هر موضوعی، باید مشخص شود که وضعیت زنان و مردان از لحاظ  4 موضوع زیر چگونه است و بنابراین امکانات و خدمات طبق آن توزیع گردد که لزوماً این ممکن است به نفع زنان نباشد.

•        دسترسی به منابع
•        تکنولوژی و دانش چگونگی انجام کارها
•        سازمانها و نهادهای اجتماعی
•        جمعیت

در بررسی میزان مشارکت زنان در کشاورزی تعریف کار کشاورزی نیز مهم است. برای تعریف میزان مشارکت زنان در کشاورزی توجه به جنبه های ذیل مهم است:

      1. تعریف کار کشاورزی (در اکثر موارد کارهایی نیز هستند کار کشاورزی تعریف نمی شوند اما برای کشاورزان جنبه پشتیبانی و ضروری دارند مانند امور خانه داری و آشپزی و بچه داری) بنابراین زنان کشاورز همواره نه تنها روی زمین بلکه در خانه نیز کار می کنند و امور نگهداری دام و طیور و شیر گرفتن از دام و تهیه ماست و کره و پنیر نیز بر عهده زنان روستایی است. اما هنگامی که با آنها صحبت می شود در بیان نوع شغل، عموما خود را بیکار معرفی می کنند. در حالیکه نقش موثری در بهره وری کشاورزی دارند.

      2. نکته مهم دیگر در بررسی نقش زنان در کشاورزی تقسیم کار در خانوار روستایی است. همواره بین زنان و مردان روستایی تقسیم کار وجود دارد. مردان معمولا کارهای قدرتی را انجام می دهند و زنان کارهایی که به قدرت زیادی نیاز ندارد را به عهده می گیرند. با این همه حجم کارهای زنان همیشه بیشتر از مردان است. مردان وقتی کار مشخص خود را انجام می دهند به استراحت می روند اما زنان همواره باید ضمن انجام مسئولیت های مربوط به تقسیم کار کشاورزی به کل اعضای خانواده از جمله مردان نیز خدمات لازم را ارائه دهند.

تکنولوژی های نوین نیز از دیگر مواردی هستند که اشتغال زنان روستا را دستخوش تحول کرده اند. در ابتدا به نظر می رسید که تکنولوژی های نوین می توانند بین زنان و مردان روستایی از نظر دسترسی به فرصت های شغلی و در نتیجه درآمد مساوات و برابری ایجاد نمایند زیرا تکنولوژی، تاثیر عامل محدود کننده زنان در کار یعنی قدرت بدنی را از بین می رود. اما متاسفانه در بسیاری از کشورها اینچنین نشد و مردان تکنولوژی را در تسلط خود درآوردند و این سبب می شود تا به مرور نقش زنان در فعالیت کشاورزی کم شود و در نتیجه از مشارکت زنان روستایی نیازمند کار و درآمد در کار کشاورزی کاسته شود. این مساله در نهایت به این نتیجه می انجامد که کارهای کشاورزی مردانه تر شده و درآمدهای این بخش بیشتر به مردان برسد. مثلا وقتی از ماشین های جدید برای نشاکاری برنج استفاده می شود این شغل زنانه در کشت برنج حذف می گردد و شغل رانندگی تیلرهای جدید (که جایگزین کار زنان شده) نیز شغلی مردانه تعریف می شود.

در بررسی های اقتصاد کشاورزی همواره با سه پیش فرض جهت دار مواجهیم:

•        رشد اقتصادی برای همه است؛ هم مردان و هم زنان. در حالیکه به نظر می رسد بیشتر مردان گروه هدف شده اند.
•        مدل خانواده غربی در حال جهانی شدن است. در حالیکه این اشتباه است و مدل خانواده هر جامعه ای ساختار بومی خاص خود را دارد.
•        در خانواده ها آورده ها (درآمد، غذا و امکانات) یکسان بین همه اعضا تقسیم می شود. در حالیکه به نظر می رسد آورده ها بیشتر نصیب مردان خانه می شود. 

          از خانم دکتر شهره سلطانی که در تهیه این مطلب کمک کردند متشکرم.

          19آذر 92